Con bạn đang trong độ tuổi lên ba và bạn đang đau đầu bất lực khi con ngang bướng và có những ứng xử tiêu cực? Đây là giai đoạn khủng hoảng tuổi lên 3 mà bất cứ đứa trẻ nào cũng phải trải qua. Vậy “Khủng hoảng tuổi lên 3 là gì?” và “Xử lý ra sao khi con khủng hoảng tuổi lên 3?” Cùng Orihap xem ngay bài viết dưới đây để có câu trả lời chính xác ba mẹ nhé!
Khủng hoảng tuổi lên 3 là gì?
Theo các nhà tâm lý học, “Khủng hoảng tuổi lên 3” là khái niệm để chỉ giai đoạn trẻ từ khoảng 3 đến hơn 4 tuổi với các biểu hiện về tâm lý: hành động biến đột rõ rệt khác lạ có phần theo hướng tiêu cực, trẻ trở nên lém lỉnh hơn và tò mò với những thứ xung quanh mình hơn.
Khủng hoảng tuổi lên 3 là hiện tượng tự nhiên trong quá trình phát triển tâm trí của trẻ với mức độ và cường độ khác nhau. Giai đoạn này, trẻ có rất nhiều sự thay đổi trong tâm tính và những cách cư xử tiêu cực khiến nhiều bố mẹ mệt mỏi và lo lắng.
Nguyên nhân khủng hoảng tuổi lên 3
“Vì sao có hiện tượng khủng hoảng tuổi lên 3?”. Theo dõi ngay những nguyên nhân mà Orihap tổng hợp ngay dưới đây:
Mâu thuẫn giữa nhu cầu của trẻ với năng lực thực tế trẻ có là nguyên nhân quan trọng đầu tiên khiến bé khủng hoảng tuổi lên 3.
Có thể nói, sự phát triển nhận thức trẻ 1 đến 3 tuổi đã đạt đến một sự tích lũy đủ lớn trong các lĩnh vực vận động, nhận thức, ngôn ngữ và các mối quan hệ giao tiếp, để huấn bị bước sang một giai đoạn phát triển mới về chất tiếp theo.
Trẻ đã bắt đầu điều khiển hành vi của mình bằng ngôn ngữ, bước đầu có khả năng đánh giá và tự đánh giá, ý thức và tự ý thức. Ở trẻ đã manh nha hình thành các phẩm chất nhân cách đầu tiên.
Sự tách được bản thân ra khỏi người khác, nhận thức về mình tăng lên rõ rệt, khả năng so sánh mình với người khác. Bé muốn giống như người lớn ngay tức khắc, muốn độc lập tự chủ trong mọi hành vi. Đây là một bước ngoặt trong sự phát triển tâm lý tạo tiền đề cho sự hình thành và phát triển nhân cách của trẻ ở giai đoạn tiếp theo. Quá trình này diễn ra một cách mạnh mẽ dưới hình thức trẻ đòi tự làm lấy tất cả mọi việc một cách bướng bỉnh.
Chính vì vậy, trẻ có nhu cầu muốn tự mình khám phá, trải nghiệm mọi thứ bằng đôi mắt, đôi tay của mình. Tuy nhiên, năng lực, kỹ năng thực tế của trẻ đôi khi không đáp ứng được những suy nghĩ và mong muốn bên trong của mình khiến trẻ cảm thấy khó chịu, cáu gắt…
Phương thức ứng xử của người lớn chậm với sự thay đổi tâm lý của trẻ
Trong khi trẻ có nhu cầu được tự lập, tự chủ thì phương thức ứng xử của người lớn đối với trẻ thường thay đổi chậm hơn, không bắt kịp sự thay đổi nhanh chóng về tâm lý ý thức của trẻ.
Sự phản kháng của trẻ chính là sự đòi hỏi của trẻ yêu cầu người lớn thay đổi cách nhìn nhận và ứng xử với chúng, là dấu hiệu tích cực của sự phát triển, chứng tỏ trẻ đã sẵn sàng bước sang giai đoạn phát triển tiếp theo.
Chúng ta có thể quan sát thấy trẻ đã phát triển rất nhanh trong 3 năm đầu đời và đã đạt đến trình độ vận động, nhận thức và ngôn ngữ rất đáng ngưỡng mộ. Được mọi người xung quanh khen là lớn và giỏi, trẻ càng tin tưởng là mình có thể tự làm được nhiều việc mà không cần sự trợ giúp của bố mẹ nhiều như trước đây, trẻ thường nói “để con tự” “để con làm”, “mẹ để đấy đi”.
Đối mặt với nhu cầu tự chủ cao của trẻ, cha mẹ thường có xu hướng cấm đoán, kiểm soát trẻ chặt chẽ, không cho trẻ làm những điều chúng muốn. Điều này là nguyên nhân dẫn đến những phản ứng gay gắt của trẻ như bướng bỉnh, không nghe lời, làm trái ý bố mẹ.
Biểu hiện khủng hoảng tuổi lên 3
Vào cuối tuổi lên 3, có thể thấy thường bùng lên những phản ứng cảm xúc mạnh của trẻ đối với những khó khăn trẻ gặp phải khi làm việc gì đó một mình không được, hoặc những cơn hòn lỗi khóc lóc khi trẻ đòi hỏi gì đó mà không được người lớn đáp ứng. Đó là những biểu hiện của khủng hoảng tuổi lên 3 nói theo cách khái quát nhất.
Các dấu hiệu khủng hoảng tuổi lên 3 cụ thể phải kể đến:
- Không nghe lời: Trẻ thường có xu hướng không chịu phục tùng, nghe theo, làm theo một số yêu cầu của người lớn.
- Ngoan cố : Trẻ kiên quyết đòi hỏi cha mẹ phải đáp ứng, thỏa mãn bằng được yêu cầu của mình và có tâm lý muốn cha mẹ phải chịu thua mình.
- Ngang bướng và tiêu cực: Trẻ có biểu hiện ngang ngạnh và phản kháng lại mọi trật tự trong gia đình.
- Chống đối, nổi loạn: Trẻ muốn chống đối, phản kháng lại những nguyên tắc cha mẹ đặt ra, vi phạm hoặc làm trái ý cha mẹ. Bên cạnh đó, trẻ thường có xu hướng nổi loạn trong trạng thái chiến tranh với ba mẹ và những người xung quanh qua các hành vi như gào thét, ẩu đả…
- Tự tiện: Theo xu hướng tự chủ muốn tách ra khỏi người lớn, trẻ muốn tự tiện làm những điều mình thích, độc lập hoạt động theo ý mình mà không cần sự cho phép của người lớn.
- Vô lễ: Trong giai đoạn khủng hoảng tuổi lên 3, nhiều trẻ có xu hướng biểu hiện vô lễ với người lớn tuổi như giơ tay đánh hoặc cấu véo, nói trống không, nói hỗn, không chào hỏi….
- Chuyên quyền: Ở những gia đình chỉ có một bé duy nhất, trẻ thể hiện sự tôn tôn, chuyên quyền trong quan hệ với mọi người xung quanh, coi mình là nhất và muốn mọi người nghe theo.
- Năn nỉ, ăn vạ: Để đáp ứng yêu cầu của mình, trẻ thường xuyên lặp đi lặp lại lời nói, hành vi cho đến khi nào yêu cầu được thực hiện. Một số trẻ khác tiêu cực hơn là ăn vạ, khóc lóc.
- Đe dọa, hung hăng: Khi không đạt được ý định hoặc khi xảy ra mâu thuẫn với cha mẹ, trẻ thường nói những lời có ý đe dọa như “Con sẽ nhịn ăn”, “ Con không nói chuyện với ba mẹ nữa..” Một vài trẻ còn có những hành vi hung hăng, dữ dội hơn như la hét liên tục, lăn ra sàn, đập đầu vào tường…
Xử lý ra sao khi con khủng hoảng tuổi lên 3?
Ba mẹ cần làm gì khi trẻ khủng hoảng tuổi lên 3? Dưới đây là một số biện pháp đối phó, khắc phục hiệu quả ba mẹ cần nắm:
Đặt ra giới hạn và nguyên tắc
Ba mẹ phải cùng bé đặt ra các nguyên tắc về những điều nên làm/ không nên làm nhằm giới hạn hành vi tiêu cực của trẻ. Các nguyên tắc này ba và mẹ cần nắm rõ để nhất quán trong cách dạy trẻ và phải nghiêm túc thực hiện cho đúng.
Cho trẻ quyền lựa chọn
Hãy trao cho trẻ quyền được lựa chọn theo vì ép buộc, bắt trẻ phải thực hiện theo ý mình ví dụ như “Con muốn chơi cái này hay chơi cái kia?” “Con muốn đi công viên hay sở thú?”…Làm như vậy, trẻ cảm thấy mình được tôn trọng và không bị kiểm soát. Bé sẽ lựa chọn một trong các cách bạn đưa ra thay vì nói “Không”.
Lắng nghe con nhiều hơn
Trẻ ở độ tuổi lên ba thường là lúc giai đoạn phát triển ngôn ngữ cho trẻ nhanh và vượt bậc. Do đó, trẻ thường hỏi nhiểu, hay kể chuyện, nói cùng một vấn đề. Điều này khiến nhiều lúc ba mẹ thấy phiền, khó chịu. Nhất là khi ba mẹ đang phải đối mặt với người áp lực cuộc sống…Thay vì thờ ơ không quan tâm hay quát mắng, bảo trẻ im lặng, hãy kiên nhẫn lắng nghe những điều con bày tỏ và thể hiện sự thấu hiểu.
Trẻ sẽ vui vẻ, có cảm giác được thỏa mái và dễ dàng hợp tác, tin tưởng với những quy tắc, lời khuyên của ba mẹ hơn.
Ngưng quát mắng, la hét trẻ
Nếu người lớn không tổ chức được không gian an toàn và thoải mái cho trẻ tự do vận động và tìm tòi, thì trẻ sẽ lục lọi, khám phá những đồ vật trong phòng. Trẻ muốn tự làm, bắt chước người lớn làm mọi việc.
Tuy nhiên, có một số việc để trẻ tự làm có thể gây nguy hiểm cho trẻ, ví dụ, trẻ muốn cầm dao gọt hoa quả, dùng dụng cụ sửa ổ cắm điện, bật bếp ga, rót nước chè nóng…
Tuy nhiên, nếu trong những trường hợp này, cha mẹ lại vội vã, thô lỗ giằng tay trẻ ra, đồng thời quát lên “không được, hư quá” thì trẻ sẽ cảm thấy vô cùng hẫng hụt, không hiểu tại sao lại bị quát mắng vô lý như thế. Trong những trường hợp như vậy, trẻ sẽ phản ứng khá dữ dội để đòi lại “quyền” của mình bằng cách đánh trả hoặc khóc rất to.
Hãy nhẹ nhàng giải thích cho trẻ hiểu, điều này con làm là không đúng, không nên…bởi vì lý do này, lý do kia. Làm như vậy, trẻ sẽ dễ dàng tiếp thu, ngưng hành động đang làm lại và không tái diễn những lần sau.
Làm gì khi trẻ khóc lóc, ăn vạ
Trẻ thường ăn vạ để thu hút sự chú ý từ ba mẹ và đòi hỏi được đáp ứng yêu cầu hay muốn làm việc mình thích mà không được phép.
Nếu người lớn không để ý gì đến sự tuyệt vọng của trẻ, trẻ có thể “ăn vạ” rất lâu. Còn nếu người lớn vội vàng dỗ dành và chiều theo mọi yêu cầu của trẻ thì những lần sau trẻ lại càng hay hờn dỗi để đạt mục đích của mình. Vậy, người lớn cần xử sự thế nào trong hoàn cảnh này?
Trước tiên là nên tỏ ra quan tâm đến trẻ, không nên bỏ mặc trẻ khóc hờn quá lâu. Mặt khác, cũng không nên đáp ứng mọi yêu cầu của trẻ chỉ để chấm dứt cơn hờn dỗi.
Lợi dụng việc trẻ tuổi này rất dễ bị “đánh lạc hướng”, không nhớ gì lâu và chỉ phản ứng với những gì trẻ trực tiếp tri giác, người lớn nên bình tĩnh, nhẹ nhàng hướng trẻ sang một đồ chơi yêu thích khác. Bạn cũng có thể đề nghị trẻ cùng làm việc gì đó thú vị khác, thế là trẻ sẽ quên những đòi hỏi không hợp lý của mình, quên những điều khó chịu vừa xảy ra và sẵn sàng bắt tay vào việc mới.
Khuyến khích sự tự lập ở trẻ
Tự ý thức của trẻ bắt đầu phát triển, tính tự lập và tính tích cực của đứa trẻ tăng dần đòi hỏi người lớn phải thay đổi cách ứng xử với chúng. Tính tích cực hoạt động và nhu cầu độc lập là động lực thúc đẩy trẻ phát triển.
Người lớn cần tôn trọng, khích lệ tính tích cực, tính tự lập của trẻ. Không nên dập tắt tính tích cực và hạn chế nguyện vọng độc lập của trẻ bằng các mệnh lệnh khô khốc như: “ngồi yên”, “bỏ xuống”, “tránh ra”.
Kìm hãm tính tích cực và nhu cầu độc lập của trẻ là cản trở tiến trình phát triển theo quy luật tự nhiên của chúng. Điều này có thể dẫn đến những hệ quả không tốt.
Một số trẻ bị cấm nhiều quá sẽ không còn tích cực, lớn lên sẽ trở thành những người thụ động, vụng về và luôn dựa dẫm vào người khác. Một số khác có thể trở nên ngang bướng, chống đối và không nghe lời người lớn, thậm chí có những hành vi đi ngược lại với các chuẩn mực xã hội.
Nhìn chung, nếu đứa trẻ không được khích lệ, không được tạo điều kiện để phát triển (giống như cái cây không được chăm sóc, không có đất, nước, nắng, gió) thì khó có khả năng phát triển tốt đẹp.
Sự nhận thức đúng đắn và cách ứng xử phù hợp của cha mẹ, cũng như việc tạo môi trường thuận lợi cho trẻ hoạt động khám phá có thể làm cho mối quan hệ cha mẹ – con cái trở nên tốt đẹp, giúp trẻ chuyển tiếp sang giai đoạn phát triển mới một cách tích cực và nhanh chóng hơn.
Một số câu hỏi liên quan về khủng hoảng tuổi lên 3
Rất nhiều bậc cha mẹ lúng túng, bất lực, “bó tay” khi gặp phải những biểu hiện tiêu cực của trẻ trong giai đoạn khủng hoảng tuổi lên 3 và đặt ra những câu hỏi như:
Khủng hoảng tuổi lên 3 bắt đầu khi nào?
Đúng như tên gọi của nó, khủng hoảng bắt đầu khi trẻ lên 3 tuổi. Đây là giai đoạn trẻ có những thay đổi về tâm lý mạnh dẫn đến những biến đổi rõ rệt về hành vi.
Khủng hoảng tuổi lên 3 kéo dài bao lâu?
Khủng hoảng tuổi lên 3 là giai đoạn kéo dài từ khi trẻ lên 3 đến khoảng 4 tuổi rưỡi theo cường độ và mức độ khác nhau tùy thuộc vào hoàn cảnh, môi trường sống, sự tương tác của bố mẹ.
Ba mẹ cần chuẩn bị hành trang và có những phương pháp đúng đắn giúp trẻ vượt qua giai đoạn khủng hoảng này và phát triển theo hướng tích cực.
Trẻ lên 3 bị khủng hoảng tâm lý dẫn đến biếng ăn xử lý như thế nào?
Tạo tâm lý thoải mái cho trẻ ăn uống cũng là điều ba mẹ cần nhớ. Đừng ép buộc hay yêu cầu trẻ phải ăn hết phần cơm của mình, hãy chia khẩu phần ăn của trẻ ra nhiều phần và ăn trong ngày. Lấy ít hơn khả năng ăn của trẻ để khi kết thúc phần ăn, con có cảm giác chiến thắng chính bản thân mình.
Làm gì khi trẻ lên 3 bị khủng hoảng tâm lý và hay khóc đêm?
Trẻ thường xuyên khóc đêm có thể do chúng gặp ác mộng. Hoạt động nhiều kết hợp với trí tưởng tượng mạnh mẽ có thể là nguyên nhân dẫn đến hiện tượng này. Hãy kể chuyện cho bé trước khi ngủ, ru bé ngủ, mua gấu bông cho bé làm bạn và ôm ngủ mỗi tối…
Hiểu được khủng hoảng tuổi lên 3 là giai đoạn phát triển của con, ba mẹ sẽ không cần phải lo lắng, hoảng sợ. Thay vào đó, hãy biến giai đoạn này thành thời điểm lý tưởng giúp con tìm hiểu và kiểm soát cảm xúc tích cực và phát triển thể chất khoẻ mạnh bằng những phương pháp khoa học, phù hợp các mẹ nhé!
