Thế kỷ 21, tỷ lên người mắc các vấn đề về tâm lý tăng cao hơn bao giờ hết. Trên thực tế, có trên 5% dân số thế giới mắc chứng rối loạn lo âu xã hội. Đây là tình trạng sức khỏe liên quan đến tâm thần phổ biến chỉ đứng sau rối loạn sử dụng chất gây nghiện và trầm cảm. Cùng Orihap tìm hiểu kỹ hơn trong bài viết sau đây.
1. Chứng ám ảnh sợ xã hội
Ám ảnh sợ xã hội là bệnh rất phổ biến, có thể tới 13,3% dân số trong suốt cuộc đời và 7,9% dân số trong 1 năm bị bệnh này. Khoảng 1/3 số bệnh nhân không có cơn sợ hãi kịch phát ở nơi công cộng, 1/3 có ít nhất 1 lần cơn sợ hãi kịch phát trong tình huống xã hội và 1/3 còn lại có nhiều lần sợ hãi kịch phát trong tình huống xã hội.
Định nghĩa
Rối loạn ám ảnh sợ xã hội (hay rối loạn lo âu xã hội) là nỗi sợ liên quan đến các tình huống xã hội. Bệnh nhân mắc ám ảnh sợ xã hội thường sợ đám đông và các hoạt động đối mặt với người khác.
Rối loạn ám ảnh sợ xã hội ảnh hưởng đến khả năng giao tiếp và tương tác xã hội của người bệnh. Những người mắc chứng này thường xuyên lo lắng và sợ hãi trong các tình huống xã hội, lo sợ bị đánh giá, chỉ trích hoặc chế giễu bởi người khác.
Khi mắc chứng này, người bệnh sẽ cảm thấy lo lắng, sợ hãi trong một vài hoặc trong tất cả các tình huống bao gồm:
- Gặp mặt người lạ
- Phát biểu, biểu diễn trước đám đông
- Gọi điện hay nhận cuộc gọi
- Yêu cầu giúp đỡ từ người khác
- Biểu diễn trước mọi người.
- Hẹn hò
- Phỏng vấn
- Sử dụng các dịch vụ công cộng
Ám ảnh sợ xã hội gây tổn thương cho bệnh nhân nhiều hơn so với bệnh nhân chỉ sợ một loại tình huống xã hội nhất định. Những người có ám ảnh sợ xã hội thường là những người trẻ, trình độ văn hoá thấp, có tỷ lệ cao bị lo âu trầm cảm, sợ thất nghiệp, sợ bị loại khỏi xã hội, sợ bị xã hội đánh giá xấu.
Phân loại chứng ám ảnh sợ xã hội
Chứng ám ảnh sợ xã hội được phân loại theo cấp độ từ nhẹ đến trung bình và cực độ.
Ám ảnh xã hội nhẹ
Người mắc ám ảnh xã hội nhẹ chỉ gặp các triệu chứng trong một số tình huống xã hội nhất định. Nhóm này vẫn có thể tham gia và chịu đựng được những tình huống xã hội đó.
Ám ảnh xã hội trung bình
Người mắc chứng lo âu xã hội mức độ trung bình gặp các triệu chứng về thể chất và tâm lý nhưng vẫn có thể tham gia vào một số tình huống xã hội.
Ám ảnh xã hội cực độ
Người mắc ám ảnh cực độ có các triệu chứng dữ dội ở tất cả hoặc nhiều loại tình huống xã hội. Đây là lý do khiến nhóm này thường có xu hướng tránh né các tình huống bằng mọi cách.
Dù mắc loại ám ảnh xã hội nào, người bệnh cũng cần điều trị sớm để tránh những ảnh hưởng xấu đến chất lượng cuộc sống.
Nguyên nhân và yếu tố nguy cơ
Tương tự như các bệnh về tâm thần khác, chứng rối loạn lo âu sợ xã hội có thể xuất phát từ yếu tố môi trường và sinh học.
Ám ảnh sợ xã hội có xu hướng di truyền trong gia đình. Một số nghiên cứu cho thấy gen có thể ảnh hưởng đến cách thức não bộ phản ứng với các tình huống xã hội, dẫn đến nguy cơ mắc bệnh cao hơn.
Môi trường cũng đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành những ám ảnh sợ xã hội. Những trải nghiệm trong thời thơ ấu như bị bắt nạt, trêu chọc hoặc có cha mẹ lo lắng quá mức có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh.
Hạch hạnh nhân là một phần não bộ kiểm soát phản ứng sợ hãi. Người có hạch hạnh nhân hoạt động quá mức có thể phản ứng sợ hãi mạnh hơn, dẫn đến lo lắng gia tăng trong các tình huống xã hội. Các nghiên cứu hình ảnh não bộ cho thấy những người mắc chứng ám ảnh sợ xã hội có sự khác biệt trong cấu trúc và chức năng của hạch hạnh nhân và các vùng não khác liên quan đến cảm xúc và lo âu.
Bên cạnh những nguyên nhân trên, một số yếu tố cũng có thể làm tăng nguy cơ mắc chứng rối loạn lo âu xã hội gồm:
- Trải nghiệm tiêu cực: những đứa trẻ bị bạo lực học đường hay chấn thương tâm lý từ những tổn thương gia đình có nguy cơ cao dẫn tới chứng rối loạn này.
- Tự ti ngoại hình hoặc tính cách: Người khuôn mặt biến dạng, nói lắp hay những khiếm khuyết trên cơ thể có thể làm tăng cảm giác tự ti, từ đó có thể gây ám ảnh âu xã hội ở một số trường hợp.
Hệ quả của ám ảnh sợ xã hội
Nếu không được điều trị, nỗi ám ảnh xã hội có thể ảnh hưởng đến nhiều khía cạnh trong cuộc sống của người bệnh:
- Khả năng giao tiếp: ám ảnh xã hội có thể khiến người bệnh lo lắng, sợ hãi và né tránh các tình huống giao tiếp, dẫn đến khó khăn trong việc kết bạn, xây dựng mối quan hệ và phát triển sự nghiệp.
- Chất lượng cuộc sống: những ám ảnh có thể ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống của người bệnh, khiến họ cảm thấy tự ti, cô lập và giảm sút niềm vui sống.
- Sức khỏe thể chất: một số vấn đề sức khỏe thể chất như mất ngủ, rối loạn tiêu hóa, và tăng huyết áp có thể gặp ở nhóm bệnh này.
2. Dấu hiệu của ám ảnh sợ xã hội
Ám ảnh sợ xã hội được mô tả chung là sợ hầu hết các tình huống xã hội. Cũng như ám ảnh sợ biệt định, ám ảnh sợ xã hội là những kích thích khi họ bắt buộc ở trong tình huống ám ảnh.
Bệnh nhân ở trong tình huống ám ảnh sẽ biểu hiện bằng nhiều triệu chứng cơ thể khác nhau như đánh trống ngực, đau ngực, đỏ mặt, ra mồ hôi, khô miệng.
Cơn hoảng sợ kịch phát có thể xảy ra ở những người ám ảnh sợ xã hội khi đáp ứng với các tình huống xã hội gây sợ hãi. Đỏ mặt là triệu chứng cơ thể phổ biến đặc trưng cho ám ảnh sợ xã hội. Bệnh nhân thường tập trung chú ý vào bản thân, đánh giá xấu về hình thức của mình, khó nói năng lưu loát, cảm thấy khó chịu khi phải nói trước đám đông.
Ở những người có ít triệu chứng sợ xã hội, họ có thể che dấu các triệu chứng khi phải tham gia vào các tình huống xã hội gây sợ hãi. Nếu sợ nhiều tình huống xã hội dẫn đến sự cô lập về xã hội mạn tính có thể dẫn tới mất khả năng nói lưu loát và tổn thương trong quan hệ với mọi người.
Đặc biệt, chứng ám ảnh sợ xã hội có thể phát triển trong các giai đoạn nhất định, chẳng hạn như thanh niên, hoặc sau khi kết hôn, khi đi làm, thay đổi nghề nghiệp và nơi ở. Các lo lắng chỉ trở thành ám ảnh sợ xã hội khi nó vượt quá sự kiểm soát của bệnh nhân và cản trở họ tham gia các hoạt động xã hội nghề nghiệp. Ám ảnh sợ xã hội sẽ bộc lộ rõ nhất khi bệnh nhân phải nói hoặc biểu diễn trước công chúng.
3. Chẩn đoán
Chẩn đoán tình trạng này dựa theo tiêu chuẩn của Hiệp hội Tâm thần Hoa Kỳ gồm có:
- Sợ hãi hay lo lắng quá mức về một hoặc nhiều tình huống xã hội mà trong đó bệnh nhân được tiếp xúc và quan sát bởi người khác.
- Bệnh nhân lo ngại rằng hành động mà họ sẽ thực hiện sẽ bị đánh giá, bình phẩm tiêu cực
- Người bệnh lo lắng quá mức với những tình huống dù là nhỏ nhặt
- Có biểu hiện né tránh các tình huống xã hội hoặc phải chịu đựng với sự sợ hãi hay lo âu.
- Sợ hãi hay lo âu không tương xứng với mối đe dọa thực tế đặt ra bởi tình huống xã hội và với bối cảnh văn hóa xã hội.
- Sự sợ hãi, lo âu, hoặc né tránh là dai dẳng, thường kéo dài trong 6 tháng hoặc hơn.
- Sự sợ hãi, lo âu, hoặc né tránh gây ra đau khổ trên lâm sàng hoặc gây suy giảm chức năng xã hội, nghề nghiệp, hoặc chức năng quan trọng khác.
- Sợ hãi, lo âu, hoặc né tránh là không phải do tác dụng sinh lý của một chất (nghiện ma túy, thuốc) hoặc một bệnh khác.
4. Điều trị
Can thiệp điều trị kịp thời là cách tốt nhất để người bệnh có thể quay trở lại cuộc sống bình thường và hạn chế tình trạng tái phát ám ảnh, lo âu.
Điều trị bằng thuốc
Các thuốc trầm cảm đem lại một phần hiệu quả trong điều trị ám ảnh sợ xã hội. Một số loại thuốc thường được sử dụng trong điều trị có thể kể đến như:
- Thuốc ức chế beta: Giúp giảm các triệu chứng thể chất của lo âu, như tim đập nhanh, đổ mồ hôi và run rẩy. Nhóm này thường được sử dụng trước các tình huống xã hội gây lo âu. Một số đại diện như: Propranolol, Metoprolol.
- Benzodiazepin: Lorazepam và alprazolam là 2 đại diện được sử dụng. Trong đó clonazepam liều 0,5-3mg/ngày có hiệu quả giảm ám ảnh sợ xã hội trên 78% số bệnh nhân. Bệnh nhân cải thiện về lo âu, ám ảnh xa lánh, giảm tự ty. Alprazolam cũng cho kết quả tốt điều trị ám ảnh sợ xã hội có thể tương đương với liệu pháp nhận thức hành vi. Tuy nhiên, chỉ sau 2 tháng ngừng điều trị bằng alprazolam thì tỷ lệ tái phát bệnh lại rất cao. Cả 2 thuốc này đều có ưu điểm là dung nạp tốt, hiệu quả xuất hiện nhanh nhưng không nên dùng thuốc lâu dài vì dễ gây lạm dụng thuốc.
- Thuốc ức chế tái hấp thu chọn lọc serotonin (SSRI): Vài năm trước đây, thuốc chống trầm cảm SSRI là lựa chọn hàng đầu cho điều trị bệnh này. Các thuốc này được dung nạp tốt, dễ sử dụng và liều thuốc tương tự như khi điều trị trầm cảm. Fluoxetine, sertraline, paroxetine , citalopram và escitalopram là những thuốc được phê duyệt trong điều trị.
- Các loại thuốc chống trầm cảm mới khác như venlafaxine, mirtazapine cũng có kết quả tốt khi điều trị ám ảnh sợ xã hội. Ngoài ra, buspirone, nefazodone được dùng để thay thế các thuốc chống trầm cảm SSRI khi bệnh nhân không dung nạp với SSRI.
Điều trị bằng liệu pháp nhận thức và hành vi
Ba kỹ thuật chủ yếu của liệu pháp nhận thức hành vi được sử dụng rất có hiệu quả trong điều trị ám ảnh sợ xã hội là: bộc lộ, cấu trúc lại nhận thức và đào tạo kỹ năng xã hội.
Điều trị bằng kỹ thuật bộc lộ bao gồm tưởng tượng hoặc tiếp cận với các hình thức gây sợ hãi đặc biệt hoặc các tình huống xã hội.
Đào tạo các kỹ năng xã hội là giúp bệnh nhân học cách hành vi tiếp cận các tình huống xã hội. Các kỹ năng này làm giảm lo âu xã hội và dần dần bệnh nhân có các đáp ứng tốt với các tình huống xã hội đó. Kỹ thuật đào tạo các kỹ năng xã hội không cần áp dụng với tất cả các bệnh nhân có ám ảnh sợ xã hội. Chỉ nên áp dụng cho bệnh nhân có các khó khăn trong mối quan hệ với mọi người, lo âu xã hội quá nhiều hoặc xa lánh các tình huống xã hội.
Phối hợp điều trị
Bác sĩ thường kết hợp giữa liệu pháp nhận thức và hành vi với thuốc trong điều trị ám ảnh sợ xã hội. Ban đầu bệnh nhân sẽ được điều trị bằng thuốc 6 tháng, sau đó bệnh nhân được điều trị củng cố tiếp tục bằng liệu pháp nhận thức và hành vi trong tối thiểu 6 tháng tiếp theo. Kết quả là tỉ lệ đáp ứng điều trị cao hơn hẳn liệu pháp dùng thuốc đơn thuần.
XEM THÊM: Cảnh báo ám ảnh sợ xã hội ở trẻ em
Trên đây là thông tin về chứng ám ảnh sợ xã hội. Hy vọng bài viết giúp bạn có cái nhìn rõ hơn về hội chứng tâm lý này cũng như tình trạng sức khỏe tinh thần của mình.
