Hội chứng ăn cắp vặt là một rối loạn tâm thần phức tạp khiến người bệnh không thể cưỡng lại sự thôi thúc trộm cắp những món đồ không cần thiết. Không giống như hành vi trộm cắp thông thường vì lợi ích tài chính, Kleptomania xuất phát từ nhu cầu tâm lý sâu xa. Nếu không được điều trị, hội chứng này có thể gây ra nhiều hậu quả nghiêm trọng, ảnh hưởng đến sức khỏe tinh thần và đời sống xã hội của người bệnh.
Bài viết này sẽ cung cấp cái nhìn sâu sắc về nguyên nhân, triệu chứng và phương pháp điều trị hội chứng này, giúp bạn hiểu rõ hơn và hỗ trợ người mắc Kleptomania một cách hiệu quả.
1. Hội chứng ăn cắp vặt là gì?
Hội chứng ăn cắp vặt hay xung động trộm cắp (Kleptomania) là một rối loạn tâm thần hiếm gặp và nghiêm trọng. Người mắc chứng này thường không thể kiểm soát được những ham muốn mạnh mẽ và đột ngột để ăn cắp những vật phẩm mà họ không thực sự cần hoặc có giá trị nhỏ. Hành vi trộm cắp này không phải vì lợi ích cá nhân, không nhằm mục đích trả thù, và cũng không phải để thể hiện sự phản kháng. Nó đơn giản chỉ là kết quả của một sự thôi thúc quá mạnh mẽ khiến người bệnh không thể cưỡng lại được.
Xung động trộm cắp thuộc nhóm rối loạn ám ảnh – cưỡng bức (Obsessive-Compulsive Disorder – OCD). Trong trường hợp này, ý nghĩ ám ảnh chính là sự thôi thúc mạnh mẽ muốn ăn cắp, còn hành vi cưỡng bức là việc thực hiện hành vi ăn cắp mà người bệnh không thể chống lại, ngay cả khi họ biết rằng việc làm này là sai trái và có thể gây hậu quả tiêu cực.
Người mắc chứng này thường cảm thấy căng thẳng và lo âu trước khi thực hiện hành vi trộm cắp, và sau đó là cảm giác vui vẻ hoặc nhẹ nhõm khi hành vi đó được hoàn tất. Tuy nhiên, sau đó, cảm giác tội lỗi, hối hận, và xấu hổ lại ập đến, khiến họ sống trong sự dằn vặt và lo sợ.
Kleptomania được xem là một rối loạn hiếm gặp nhưng không phải là không phổ biến. Theo thống kê, khoảng 0,3-0,6% dân số mắc chứng này, và tỷ lệ mắc ở nữ giới cao gấp ba lần so với nam giới. Chứng rối loạn này thường bắt đầu từ tuổi vị thành niên hoặc thanh niên, nhưng cũng có thể xuất hiện ở tuổi trưởng thành hoặc muộn hơn.
2. Nguyên nhân và yếu tố nguy cơ gây ra hội chứng ăn cắp vặt
Nguyên nhân chính xác của chứng Kleptomania vẫn chưa được xác định rõ ràng. Tuy nhiên, một số giả thuyết cho rằng những thay đổi trong não có thể là gốc rễ của hội chứng này. Cụ thể, Kleptomania có thể liên quan đến việc giảm nồng độ serotonin, một chất dẫn truyền thần kinh quan trọng, khiến người bệnh gặp khó khăn trong việc kiểm soát cảm xúc và hành vi.
Ngoài ra, hành vi trộm cắp cũng có thể trở thành một thói quen gây nghiện. Sau khi trộm cắp thành công, não sẽ giải phóng một lượng lớn dopamine, tạo ra cảm giác phấn khích và thỏa mãn. Điều này khiến họ muốn lặp lại hành vi này để tiếp tục cảm nhận sự thỏa mãn đó.
Bên cạnh đó, có ý kiến cho rằng sự mất cân bằng trong hệ opioid của não cũng có thể là nguyên nhân. Sự mất cân bằng này làm cho người bệnh khó chống lại sự thôi thúc mạnh mẽ phải thực hiện hành vi trộm cắp.
Một số yếu tố nguy cơ có thể làm tăng khả năng phát triển rối loạn này, bao gồm:
- Tiền sử gia đình: Những người có bố mẹ hoặc anh chị em mắc chứng Kleptomania, rối loạn ám ảnh – cưỡng bức (OCD), nghiện rượu hoặc ma túy, nguy cơ mắc Kleptomania sẽ cao hơn.
- Người bệnh mắc các chứng rối loạn tâm thần khác: Những người mắc các rối loạn tâm thần khác như rối loạn lo âu, rối loạn lưỡng cực, hoặc trầm cảm có nguy cơ cao hơn phát triển Kleptomania. Các rối loạn này có thể tạo ra môi trường thuận lợi cho sự xuất hiện của hành vi trộm cắp như một cách để giải tỏa căng thẳng hoặc cảm xúc tiêu cực.
3. Triệu chứng của hội chứng ăn cắp vặt
Những người mắc hội chứng Kleptomania thường có những triệu chứng sau đây:
- Thường xuyên cảm thấy một sự thôi thúc mãnh liệt để ăn cắp những vật phẩm không thực sự cần thiết. Họ không thể kiểm soát được ham muốn này, mặc dù họ biết rằng hành động của mình là sai trái.
- Trước khi thực hiện hành vi trộm cắp, người bệnh thường cảm thấy lo lắng, căng thẳng hoặc kích động. Cảm giác này xuất hiện như một phản ứng tự nhiên trước sự xung đột giữa ý thức về hành động sai trái và ham muốn không thể cưỡng lại.
- Ngay sau khi thực hiện hành vi trộm cắp, người bệnh thường cảm thấy thỏa mãn, vui vẻ, hoặc nhẹ nhõm. Cảm giác này giống như một phần thưởng cho hành động của họ, mặc dù nó chỉ tồn tại trong thời gian ngắn.
- Sau khi cảm giác thỏa mãn qua đi, người bệnh thường trải qua cảm giác tội lỗi, hối hận, xấu hổ, và tự ghê tởm bản thân. Họ nhận thức được rằng hành vi của mình là sai trái, nhưng vẫn không thể ngăn chặn được việc lặp lại nó.
- Tái diễn lại hành vi trộm cắp nhiều lần.
Phân biệt với hành vi trộm cắp thông thường:
Không giống như những kẻ trộm cắp thông thường, người mắc hội chứng Kleptomania không ăn cắp vì lợi ích cá nhân, trả thù hay để quấy rối. Họ thực hiện hành vi này đơn giản vì không thể cưỡng lại sự thôi thúc mãnh liệt từ bên trong. Các đợt trộm cắp thường diễn ra một cách tự phát, không có kế hoạch và không có sự giúp đỡ từ người khác.
Phần lớn những người mắc chứng này thường trộm cắp ở những nơi công cộng như cửa hàng và siêu thị. Một số có thể ăn cắp từ bạn bè hoặc người quen trong những dịp như tiệc tùng. Thông thường, các món đồ bị đánh cắp không có giá trị thực sự đối với họ, và họ có thể mua chúng một cách dễ dàng. Những đồ vật này thường được giấu đi và không bao giờ sử dụng, hoặc đôi khi họ có thể tặng chúng cho người thân hoặc bạn bè. Thậm chí, có trường hợp người bệnh bí mật trả lại nơi đã lấy đồ.
Sự thôi thúc ăn cắp trong Kleptomania không ổn định, có lúc mạnh mẽ, có lúc suy yếu, và đôi khi biến mất hoàn toàn. Nhiều người mắc hội chứng này không muốn đi khám bác sĩ tâm thần vì cảm giác xấu hổ hoặc lo sợ hành vi trộm cắp của họ sẽ bị tố cáo với cơ quan chức năng.
4. Biến chứng của hội chứng ăn cắp vặt
Hội chứng Kleptomania có thể dẫn đến nhiều biến chứng nghiêm trọng nếu không được điều trị kịp thời. Các biến chứng này không chỉ ảnh hưởng đến sức khỏe tinh thần mà còn tác động tiêu cực đến cuộc sống cá nhân và xã hội của người bệnh.
- Vấn đề về pháp lý: Người mắc hội chứng này thường xuyên thực hiện hành vi trộm cắp, dẫn đến nguy cơ cao bị bắt giữ và truy tố. Những vấn đề pháp lý này không chỉ gây ra sự căng thẳng tinh thần mà còn có thể dẫn đến mất việc làm, danh dự, và gặp khó khăn trong việc tái hòa nhập xã hội.
- Rối loạn kiểm soát các xung động khác như cờ bạc hoặc mua sắm vô tội vạ.
- Mắc các rối loạn tâm thần khác, chẳng hạn như trầm cảm, rối loạn lo âu, rối loạn lưỡng cực, và rối loạn ăn uống. Các rối loạn này có thể làm tăng mức độ nghiêm trọng của Kleptomania, tạo ra một vòng xoáy tiêu cực khiến tình trạng bệnh càng trở nên phức tạp hơn.
- Lạm dụng chất gây nghiện: Do cảm giác tội lỗi và xấu hổ sau hành vi trộm cắp, nhiều người mắc Kleptomania có thể tìm đến rượu hoặc ma túy như một cách để thoát khỏi cảm xúc tiêu cực.
- Có suy nghĩ và hành vi tự sát: Trong những trường hợp nghiêm trọng, người bệnh có thể phát triển ý định tự tử hoặc thực hiện hành vi tự sát. Đây là một trong những biến chứng nguy hiểm nhất của hội chứng này và cần được can thiệp kịp thời.
- Vấn đề về gia đình và xã hội: Hành vi trộm cắp của người bệnh có thể làm mất lòng tin, dẫn đến sự cô lập, xa lánh từ gia đình và bạn bè. Điều này càng làm gia tăng cảm giác cô đơn, trầm cảm, và sự suy giảm chất lượng cuộc sống của người bệnh.
Xem thêm: Rối loạn stress sau sang chấn: Làm sao để vượt qua?
5. Chẩn đoán hội chứng ăn cắp vặt
Hội chứng Kleptomania được chẩn đoán dựa trên các tiêu chuẩn của DSM-5 (Sổ tay Chẩn đoán và Thống kê các Rối loạn Tâm thần, phiên bản thứ 5). Để chẩn đoán chính xác, người bệnh phải đáp ứng các tiêu chuẩn sau:
- A. Có các xung động trộm cắp lặp đi lặp lại, ăn cắp các đồ vật không cần thiết cho nhu cầu cá nhân hoặc không có giá trị kinh tế.
- B. Cảm thấy căng thẳng hoặc lo lắng ngay trước khi thực hiện hành vi trộm cắp.
- C. Cảm thấy thỏa mãn, hài lòng hoặc nhẹ nhõm sau khi thực hiện hành vi trộm cắp.
- D. Hành vi trộm cắp không phải do giận dữ, báo thù hoặc do ảo giác, hoang tưởng chi phối.
- E. Hành vi này không phải do đạo đức kém hay các rối loạn tâm thần khác như rối loạn nhân cách chống đối xã hội, rối loạn lưỡng cực trong giai đoạn hưng cảm.
6. Điều trị hội chứng ăn cắp vặt
Điều trị chứng kleptomania thường bao gồm sử dụng thuốc, liệu pháp tâm lý, hoặc kết hợp cả hai. Tuy nhiên, hiện chưa có một phương pháp điều trị tiêu chuẩn cụ thể nào cho hội chứng này. Vì vậy, người bệnh có thể cần thử nghiệm nhiều phương pháp điều trị khác nhau để tìm ra cách tiếp cận hiệu quả nhất cho bản thân.
6.1. Điều trị bằng thuốc
Mặc dù hiện nay không có loại thuốc nào được FDA chấp thuận đặc biệt cho việc điều trị Kleptomania, nhưng một số loại thuốc có thể hữu ích trong việc kiểm soát các triệu chứng của rối loạn này:
- Thuốc chống trầm cảm SSRI: Các thuốc ức chế tái hấp thu serotonin có chọn lọc (SSRIs) như fluoxetin, sertralin, và paroxetin thường được sử dụng để điều trị Kleptomania. Những loại thuốc này có thể giúp giảm sự thôi thúc trộm cắp bằng cách cân bằng nồng độ serotonin trong não.
- Thuốc đối kháng Opioid: Naltrexon, một chất đối kháng opioid, đã được chứng minh có hiệu quả trong việc giảm sự thỏa mãn và khoái cảm liên quan đến hành vi trộm cắp. Điều này có thể giúp người bệnh kiểm soát tốt hơn các xung động của họ.
- Thuốc an thần kinh: Một số thuốc an thần kinh mới như olanzapine hoặc quetiapin có thể được sử dụng để làm giảm cảm giác phấn khích sau khi trộm cắp, đặc biệt khi kết hợp với các loại thuốc chống trầm cảm.
6.2. Liệu pháp tâm lý
Liệu pháp nhận thức – hành vi (CBT) giúp người bệnh nhận diện những hành vi tiêu cực hoặc không lành mạnh và thay thế chúng bằng các hành vi tích cực và lành mạnh hơn. Các kỹ thuật được sử dụng trong liệu pháp CBT bao gồm:
- Kỹ thuật tưởng tượng: Người bệnh được hướng dẫn tưởng tượng mình đang thực hiện hành vi trộm cắp và đối mặt với những hậu quả tiêu cực như bị bắt giữ. Điều này giúp họ hiểu rõ hơn về hậu quả của hành vi và tăng cường khả năng kiểm soát xung động.
- Liệu pháp gây đau: Đây là một kỹ thuật mà người bệnh được yêu cầu nín thở hoặc tự gây khó chịu để làm giảm cơn thôi thúc trộm cắp. Kỹ thuật này nhằm mục đích tạo ra một phản ứng tiêu cực liên quan đến hành vi trộm cắp, từ đó giúp họ tránh xa hành vi này.
- Giải mẫn cảm có hệ thống: Người bệnh thực hành các kỹ thuật thư giãn và tưởng tượng bản thân đang kiểm soát tốt các ham muốn trộm cắp, từ đó làm giảm cường độ và tần suất của các xung động.
7. Một số câu hỏi thường gặp
Dưới đây là phần trả lời của chuyên gia về một số câu hỏi thường gặp liên quan tới hội chứng ăn cắp vặt.
Hội chứng Kleptomania có khác với trộm cắp thông thường không?
Đúng vậy, Kleptomania khác với trộm cắp thông thường ở chỗ người bệnh trộm cắp không vì lợi ích cá nhân, tài chính, hoặc để trả thù. Họ thực hiện hành vi này vì không thể kiểm soát được sự thôi thúc từ bên trong.
Có thể chữa khỏi hoàn toàn hội chứng Kleptomania không?
Hiện nay, chưa có phương pháp chữa trị hoàn toàn cho Kleptomania, nhưng điều trị đúng cách có thể giúp kiểm soát các triệu chứng và giảm tần suất của hành vi trộm cắp, cải thiện chất lượng cuộc sống cho người bệnh.
Người mắc Kleptomania có thể tự kiểm soát hành vi trộm cắp không?
Người mắc Kleptomania thường gặp khó khăn lớn trong việc tự kiểm soát hành vi trộm cắp mà không có sự hỗ trợ từ liệu pháp tâm lý hoặc thuốc. Điều trị chuyên nghiệp là cần thiết để giúp họ kiểm soát xung động và giảm thiểu các hành vi trộm cắp.
Làm thế nào để giúp đỡ một người mắc hội chứng Kleptomania?
Nếu bạn biết ai đó mắc Kleptomania, hãy khuyến khích họ tìm kiếm sự hỗ trợ từ bác sĩ tâm thần hoặc nhà tâm lý học. Hỗ trợ cảm xúc và tránh phán xét cũng rất quan trọng để giúp họ cảm thấy được động viên trong quá trình điều trị.
Có phải mọi hành vi trộm cắp đều là dấu hiệu của Kleptomania?
Không, không phải mọi hành vi trộm cắp đều là dấu hiệu của Kleptomania. Kleptomania là một rối loạn tâm thần đặc biệt, trong đó hành vi trộm cắp không xuất phát từ nhu cầu vật chất hay mục đích tài chính, mà từ một sự thôi thúc không thể kiểm soát được. Các hành vi trộm cắp thông thường vì lợi ích cá nhân không thuộc phạm vi của Kleptomania.
Hội chứng ăn cắp vặt là một rối loạn tâm thần phức tạp, đòi hỏi sự thấu hiểu và điều trị kịp thời. Nhận diện và can thiệp sớm là chìa khóa để người bệnh có thể kiểm soát xung động và cải thiện chất lượng cuộc sống. Nếu bạn hoặc người thân đang gặp phải những triệu chứng tương tự, đừng ngần ngại tìm kiếm sự hỗ trợ từ các chuyên gia tâm lý. Sự đồng cảm và chăm sóc đúng cách có thể giúp người bệnh vượt qua thách thức này và hướng tới một cuộc sống cân bằng hơn.
